Studeren met je hoofd

 Heb je voor het oefenen van je pianostukken per se een piano nodig? Het antwoord op deze vraag zal je misschien verassen maar is toch echt 'nee'. Er zijn tal van bekende muzikanten die het fenomeen 'mentaal studeren' bepleiten. Deze muzikanten menen dat je voor het beter worden in je pianospel niet eens altijd achter je piano hoeft te zitten. We kunnen immers ook met ons hoofd studeren. De succesvolle Britse pianist Andrew Garrido begon zijn carrière zelfs zonder piano. Hij had niet genoeg geld en besloot om een stuk papier uit te printen en plakte daar papieren pianotoetsen op. Op zijn computer zocht hij de klank van de  verschillende toetsen op en deze leerde hij uit zijn hoofd kennen. Na enige oefening kon hij bij het spelen van de papieren toetsen de klanken van een echte piano in zijn hoofd horen. Hoe kunnen wij de kracht van ons eigen hoofd gebruiken om op een soortgelijke manier te werk te gaan? Je leest het in deze post!

De Leimer-methode

In het boek "piano technique" van pianisten Walter Gieseking en Karl Leimer komt het onderwerp mentaal studeren uitgebreid aan bod. Het boek is echter zeer droog en nogal lastig door te komen. Hieronder bespreek ik de belangrijkste punten van het boek en laat ik zien hoe de "Leimer-methode" in zijn werk gaat.

Leimer is van mening dat studenten voorafgaand aan het oefenen een stuk, of een stukje van een stuk, zo goed gevisualiseerd moeten hebben dat het uit het hoofd gespeeld zou kunnen worden. Nuancerend schrijft hij  dat het niet de bedoeling is dat elk bestudeerd stuk uit het hoofd gespeeld hoeft te worden. Aan de hand van een simpele etude laat Leimer vervolgens zien hoe dit proces van visualisering in zijn werk kan gaan. Ik zal een voorbeeld van zo'n stappenplan geven aan de hand van de Arabesque uit de etudes opus 100 van Burgmuller. Dit stuk wordt door veel pianostudenten gespeeld en is een goede oefening in het gelijkmatig spelen van vijfvinger-figuren. Door ons te veel te focussen op de technische moeilijkheden van dit soort stukjes verliezen we het grotere plaatje uit het oog. Maar juist als we dit grotere plaatje zien zullen de technische moeilijkheden makkelijker kunnen worden opgelost. Ik zal aan de hand van dit uitgebreide stappenplan laten zien hoe je in het A gedeelte (dus de 1e pagina) analyserend te werk kan gaan, probeer vervolgens dezelfde werkwijze toe te passen op het B gedeelte.

De Leimer-methode toegepast

Scroll voor de bladmuziek een beetje naar beneden.

1. Kijk naar het notenbeeld van  het stuk. In deze lay-out bestaat het stuk uit twee pagina's. Aan het einde van de eerste pagina zien we een dubbele streep, dit betekent dat hier een sectie eindigt.  In de een na laatste regel van de tweede pagina zien we een herhalingsteken, ook hier eindigt een sectie. Na het herhalingsteken zien we nog 6 maten, deze 6 maten vormen een coda, een soort extra staartje van het stuk. Op de 3e regel van de 2e pagina zien we de woorden 'a tempo', de 8 maten hierna zijn bijna identiek aan maat 3-10 en maat 11-18.  Maat 19-26 zien er weer heel anders uit. We kunnen het stuk dus opdelen in A-A-B-A'-C gedeeltes, waarbij de C de zesmatige coda is.

-----------------------------

1. Kijk goed naar de eerste 10 maten. Probeer een klankvorming te maken in je hoofd, als dit niet lukt zoek je het stukje even op op youtube en luister je een paar keer naar het begin.
2.  De eerste twee maten vormen een intro. We zien een a klein akkoord dat over twee maten 4 keer gespeeld wordt in grondligging, a klein is tevens de toonsoort van het stuk.
3. De volgende 2 maten zien we de belangrijkste bouwsten van het stuk. We zien twee figuurtjes van vier zestiende noten gevolgd door een 8e. Beide figuren beginnen op de tonica A. De 3 zestiende noten daarna zijn een soort van versiering, de noten op de tel zijn dus belangrijk. Zorg dat je de klank van deze figuurtjes goed in je hoofd hebt en tik ze met de goede vingerzetting op een tafel of op je schoot. Het eerste figuurtje gaat van A naar C en weer terug naar A, het tweede figuurtje stijgt van A naar E. 
4. De volgende twee maten zien we ritmisch weer dezelfde figuurtjes in de rechterhand, maar nu zijn ze beide stijgend. Het eerste figuur stijgt van D naar A, de tweede van A naar E.  In maat 5 verandert voor het eerst de harmonie, de bastoon blijft A maar daarboven krijgen we een D en F. Een d mineur akkoord dus, dit is de vierde trap in a klein. 

------------------------------

1. De volgende 4 maten bevinden zich in de parallel toonsoort van a klein, namelijk C groot.  Het begeleidingspatroon met de twee kwartnoot akkoorden blijft. De bastoon A wordt nu een G, de C en E uit het a mineur akkoord blijven.  In maat 8 en 9 stijgen daalt de C naar de B en stijgt de E naar de 5. We krijgen dan een G7 akkoord, de dominant van C. In maat 10 lost dit dominant akkoord op naar tonica C in grondligging. 
2. In de rechterhand van dit C groot gedeelte zien we een dalende lijn van E - D - C, opgevuld met wat minder belangrijke tonen. Focus je op deze dalende lijn van 3 tonen en zorg dat je ze onderscheidt van de wat minder belangrijke tonen. Als je op deze manier te werk gaat is het totaalbeeld in een keer wat minder intimiderend.
3. Op de tweede tel van maat 10 zien we in beide handen een E, deze E is de vijfde toon in a klein  en vormt de opmaat voor de terugkeer van het a klein gedeelte.
4. Observeer dat deze 8 maten, dus zonder de intro van 2 maten, exact worden herhaald over de volgende 8 maten. Alleen de opmaat van de E die we in maat tien zagen is nu vervangen door een C.

-----------------------------------

Dit stappenplan is net als de methode van Leimer toch behoorlijk droog geworden. De stappen kunnen ook wat algemener geformuleerd worden en zijn dan breed toepasbaar op allerlei stukken van allerlei niveau's:

1. Maak een grove vormindeling van het stuk, baken secties af. Zorg dat je enige klankvoorstelling hebt van het stuk voordat je dit doet.
2. Maak ook van de grotere secties een vormindeling, observeer hoe individuele frases zijn opgebouwd.
3. Maak onderscheid tussen de kern van een melodische of harmonische lijn en de versieringen daar omheen, focus je eerst op de kern en daarna op die versieringen.
4. Zoek naar plekken waar harmonieën en/of toonsoorten veranderen en besteed hier extra aandacht aan.
5. Ga stukje voor stukje zo te werk, probeer niet in een keer een heel stuk op deze manier door te nemen want het is hard werken.

Visualisatie

Naast dit vooral analyserende werk speelt visualisatie ook een grote rol. We zouden in staat moeten zijn om een succesvolle opvoering van een compleet stuk te visualiseren. Zodra we alleen al denken aan een blackout of een ander probleem tijdens onze opvoering, is de kans ook groter dat dit daadwerkelijk gebeurd. Gelukkig is het tegenovergestelde ook waar. Als je je een succesvolle opvoering van een stuk in kan beelden ben je al een heel stuk dichter bij het neerzetten van die opvoering.  Positieve gedachten en een gezonde mentale staat zijn hierbij essentieel. 

Voor atleten is het vooruitdenken over een bepaalde fysieke handeling een belangrijk deel van de training. Door herhaaldelijk mentale beelden te creëren van de gewenste handeling kunnen ze zich focussen op elk technisch aspect van die handeling. Zo bereiken sporters een hoge mate van zelfvertrouwen en zekerheid.

Probeer voor jezelf een soort film te maken in je hoofd, een volledig script in je hoofd. Plaats jezelf in deze film zoals je graag zou willen zijn terwijl je speelt. Probeer deze film regelmatig voor jezelf af te spelen, de beelden komen dan geleidelijk in je onderbewustzijn terecht en de kans op realisatie van deze film wordt steeds groter. 

Weg van die piano

Een veelvoorkomend probleen in het spelen voor publiek is het onvermogen om stukken goed uit het hoofd te leren. Te vaak vertrouwen we op ons spiergeheugen, maar eigenlijk ken je een stuk pas echt uit je hoofd als je het ook zonder piano kan 'spelen'. De Leimer methode kan je hier bij helpen, maar je kan ook andere manieren onderzoeken om dit te bereiken.

Probeer bijvoorbeeld eens dast ene moeilijke stukje in de linkerhand op het tafeltje in de trein te spelen, terwijl je de noten voor je hebt. Als je dit een paar keer hebt gedaan probeer je de noten te visualiseren terwijl je met de linkerhand de juiste bewegingen maakt. Ook hardop zingen kan helpen, neem ook dan kleine stukjes en begin met de bladmuziek voor je neus. Na een tijdje zal je merken dat je de bladmuziek niet meer nodig hebt. Probeer ook verschillende interpretaties uit terwijl je dit aan het doen bent. Wanneer je in staat bent om een duidelijk beeld te vormen van de voor jou perfecte interpretatie, wordt het veel gemakkelijker deze achter de piano te realiseren. 

Als je het lastig vindt om de muziek in je hoofd te horen pak je er gewoon een goede opname bij. Probeer je dan bij elk stukje uit die opname voor te stellen dat jij degene bent die speelt. Zie je noten voor je en beweeg mee met je handen.

Het werken op bovenstaande manieren is fysiek minder belastend en zal voor meer rust in je hoofd zorgen. Ben je er wel van bewust dat deze werkwijzen veel vragen van je concentratie. Begin dus met kleine stukjes en werk hier korte tijd aan. Naarmate je merkt dat het vlotter gaat kan je wat grotere stukken aanpakken en maak je een langere zit. Succes!