Noten lezen

Leren noten lezen wordt door veel mensen gezien als een grote beer op de weg. Ik ben altijd verbaasd hoe veel mensen op voorhand al zeggen het niet te kunnen. Ik ben van mening dat iedereen in staat is om noten te kunnen lezen, je hoeft er geen muzikaal genie voor te zijn en je hoeft er ook geen IQ van 150 voor te hebben. Ja, je moet er even wat werk in steken voor je het onder de knie hebt, maar de moeite die je er in steekt krijg je later dubbel en dwars terug. Er zijn natuurlijk genoeg voorbeelden te vinden van mensen die nooit noten hebben leren lezen en die toch waanzinnig goed kunnen spelen, maar dit betreft veelal uitzonderingen. Zelfs voor die mensen geldt dat als ze even werk hadden gemaakt van het noten leren lezen ze nu nog verder zouden zijn in hun pianospel. Mijn dringende advies is dus om toch echt even door de zure appel heen te bijten zodat je je potentieel als pianist ten volle waar kan maken. In deze post geef ik wat ideetjes over hoe je die appel net iets minder zuur kan maken.

Kinderen

Leren noten lezen kan voor kinderen op een vergelijkbare manier benaderd worden als teksten leren lezen. Dus met een systematische aanpak en een geleidelijke stijging in niveau. Het is een lang proces, kost veel tijd en vereist regelmatige oefening. Net zoals bij alle aspecten van het oefenen geldt hiervoor; beter vaak een beetje, dan af en toe heel veel. Omdat het noten lezen uit zoveel aspecten bestaat is het handig om een soort plan van aanpak aan te houden:

1. Notenwaarden. Notenwaarden kunnen gemakkelijk worden aangeleerd door een speelse benadering. Muziektheorie heeft de reputatie saai en droog te zijn, het is dus van belang om het  aantrekkelijker te maken voor kinderen. Probeer bijvoorbeeld de notenwaarden te koppelen aan namen en beelden. Een voorbeeld is het koppelen van de hele noot aan een grote dikke man die grote stappen zet, de halve noot is een wat kleinere man die wat snellere stappen zet, etc.. . Laat het kind meestappen terwijl je de noten klapt in een puls van de hele noot. Als dit goed gaat leg je uit dat in 1 stap van de dikke man 2 stappen van de iets minder dikke man passen etc..  Vervolgens sla jij de puls van de kwartnoot en laat je de leerling eerst stappen zetten van een hele noot, dan een halve, etc..  Natuurlijk kan je varieren in de beelden die je gebruikt en hoe je het precies aanpakt, maar probeer manieren te vinden om het kind te laten leren zonder dat hij/zij hier een al te schools gevoel bij krijgt.
   
2.  Notennamen. Ook notennamen zijn leuker om te leren als ze gekoppeld worden aan een beeld. Verzin bijvoorbeeld dierennamen die begin met de letter van de noot. Maak eerst een afbeelding van een klavier en zet alle dieren op de goede toets, laat vervolgens losse plaatjes van de dieren zien en laat de leerling zoeken naar de bijbehorende toets. Ook voor solfege kunnen de dieren gebruikt worden.
3. Begrip van het systeem.  Het beeld van de notenbalk, sleutels, maatcijfers en voortekens kan erg intimiderend zijn. Probeer de lijnen zoveelmogelijk visueel te koppelen aan het klavier. Laat bijvoorbeeld zien dat de centrale C ook in de notenbalk in het midden staat.  Leg uit dat je bij muziek net als bij woorden lijntjes hebt om op te schrijven, we hebben bij muziek alleen meerdere lijnen nodig omdat we verschil in hoog en laag moeten maken. Voor de plaats van notennamen in de balk zijn veel ezelsbruggetjes beschikbaar, bijvoorbeeld FACE voor de open ruimtes in de G sleutel. Laat de leerling ook zelf veel tekenen zodat hij/zij gewend raakt aan het beeld. Doe regelmatig quizjes en gebruik ook hier weer het beeld van de dieren of een ander visueel beeld. 
   
   
   

Volwassenen

Vooral bij volwassenen of oudere kinderen leeft vaak het idee dat noten lezen te moeilijk voor hen is. Toch is noten lezen niets meer of minder dan naar bepaalde synmbolen kijken en interpreteren wat zij betekenen, dit doen we al dagelijks. Als je in staat bent deze tekst te lezen ben je dus ook in staat om noten te leren. De twijfel komt ook vaak voort uit het idee te oud te zijn, maar ook dit idee is onzin. Het brein van kinderen zuigt misschien sneller informatie op, maar als volwassene heb je een onuitputbare bron van ervaring en context die je helpt nieuwe dingen te leren. 

Hoogte

Muzieknotatie is vergelijkbaar met een grafiek met twee assen. De notenbalk laat ons zien welke hoogte bepaalde tonen hebben en de noten zelf laten ons zien hoe lang deze moeten klinken.  We kunnen makkelijk zien welke noot hoger klinkt; nummer 1 of 2?

De hoger genoteerde noot, dus 2, is natuurlijk ook de hoger klinkende noot. Welke noot in onderstaand voorbeeld klinkt het laagst denk je?

Voor dit voorbeeld geldt natuurlijk hetzelfde principe, de laagst genoteerde noot is ook de laagst klinkende.

Duur

De manier waarop muziek zich voortbeweegt door de tijd noemen we ritme. Ook het ritme wordt vastgelegd in muzieknotatie, het laat ons zien wanneer noten gespeeld moeten worden en voor hoe lang. Hieronder zie je zeven noten op dezelfde toonghoogte. De eerste noot is de langste,  de 2e en 3e noot zijn half zo lang, en de rest van de noten zijn weer half zo lang als de 2e en 3e. We krijgen dus de verhouding 1:2:4.

Ook aan de notatie kun je zien wat de verhouding in lengte is. Het lege ovaaltje krijgt de meeste ruimte en is ook de langste. De lege ovalen met stok zijn korter, en de ingekleurde ovalen met stok zijn nog korter. Wanneer je dieper in de muzieknotatie duikt zal je gaan leren hoe lang die noten precies duren, maar als je bovenstaand voorbeeld begrijpt is de basis al binnen.

Details

Nu je een idee hebt van de absolute basis van het notenlezen, kunnen we wat meer in details treden. Wat is het verschil tussen de volgende twee groepjes van vier noten?

Het voorbeeld rechts heeft puntjes boven de noten en het voorbeeld links een boog. Deze symbolen vertellen de speler dat de noten op een bepaalde manier gespeeld moeten worden. Als we voor het gemak er even van uitgaan dat de noten gezongen worden vertelt het linkse voorbeeld ons dat de noten aan elkaar geplakt in 1 adem gezongen moeten worden. Het rechter voorbeeld vertelt ons dat de noten gescheiden van elkaar gezongen moeten worden, dus in 4 aparte ademhalingen. De hoogte en het ritme van de 2 voorbeelden is hetzelfde maar het effect is dus totaal anders.

Hieronder zie je weer 2 voorbeelden, ontdek de verschillen.

Als het goed is vallen je gelijk de letters en driehoekjes onder de voorbeelden op. Deze letters  en driehoekfiguren vertellen ons iets over dynamiek, dus het volume van de noten. De p staat voor het Italiaanse woord piano, dat zacht betekent. De f staat voor het eveneens Italiaanse woord forte, dat hard betekent. Een driehoek die breder wordt duid een crescendo aan. Crescendo betekent dat de muziek geleidelijk aan luider wordt. Een driehoek die smaller wordt duid een decrescendo aan, dit betekent dat de muziek zachter wordt. Probeer je nu eens voor te stellen hoe de dynamiek in de voorbeelden verloopt.

Hoe lang duurt het voordat ik noten kan lezen?

Hoewel velen deze vraag zullen hebben valt er geen eenduidig antwoord op te geven. De volgende factoren zullen meespelen:

• Je beginsituatie. Hoe meer kennis je al hebt, hoe minder tijd je nodig zal hebben.
• Je doel. Als je doel is om het notenschrift te begrijpen en de notennamen en waarden te kunnen duiden zul je minder tijd nodig hebben dan wanneer je doel het vloeiend spelen van moeilijke muziek van blad is. 
• De kwaliteit van de oefensessie's. Als je goede oefeningen en/of een goede docent hebt om mee te werken zal je vooruitgang sneller gaan. Doe research naar verschillende methoden en hou dan ook een tijd aan deze methode vast, zo weet je zeker dat je een uitgedacht proces aan het volgen bent.
• De hoeveelheid tijd die je aan het oefenen besteedt. Zoals eerder op deze blog vernoemd hecht ik meer belang aan kwaliteit dan kwantiteit maar kwantiteit blijft natuurlijk enige rol spelen. Zorg dat je vaker een beetje doet en niet af en toe heel erg veel.

Ik raad je dus aan om voorafgaand aan je leerproces goede research te doen naar een voor jou geschikte methode. Vraag vooral mensen die hier verstand van hebben. Wanneer je deze methode of dit programma  gevonden hebt probeer je deze zoveel mogelijk aan te houden en dagelijks een kleine hoeveelheid te oefenen.  

Ik hoop dat je je na het lezen van dit stuk realiseert dat ook jij, na enige oefening, in staat zal zijn om goed noten te lezen. Zie het als het aanleren van een nieuw systeem van symbolen,  net als dat we bij letters of verkeersborden hebben gedaan. Zorg ervoor dat je een goede methode, docent of ander programma volgt die je begeleidt. De tijd die je er in steekt zal het dubbel en dwars waard zijn. Succes!